06 Oct Ένα σάββατο στο Βυζαντινό μουσείο

Ήταν  Σάββατο, 25 Σεπτεμβρίου, πρωί. Μόλις είχε σχεδόν τελειώσει μια ακόμη μπόρα αφήνοντας πίσω υποσχέσεις για νέα βροχή και ελπίδα ότι το καλοκαίρι επιτέλους τελειώνει και οι βόλτες στην πόλη θα μπορούν να γίνονται χωρίς να νιώθεις θαμώνας κάποιου χαμάμ.

Εκείνη λοιπόν τη μέρα η βόλτα, μας έφερε στην πόρτα του ΒΧΜ, αλλιώς γνωστό και ως Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο. Οφείλω να ομολογήσω ότι το ΒΧΜ, αν και δίπλα στο Πολεμικό Μουσείο, το επισκεπτόμουν για πρώτη φορά. Καποιος θα μπορούσε να θαυμάσει τη λιτή είσοδο με την σχετική με το χώρό επιγραφή αλλά ας μην ξεφύγουμε κι ας αρκεστούμε απλά να εκφράσουμε τη θετική εντύπωση που μας έκανε η είσοδος.

Μετά τα πρώτα κτίρια στην εισόδο τα οποία πρέπει να είναι διοικητικά, ο επισκέπτης βρίσκεται στο εσωτερικό προάυλιο χώρο. Στα αριστέρα του θα μπορέσει να βρει το χώρο υποδοχής που ουσιαστικά είναι το ταμείο. Ακριβώς δίπλα του είναι η είσοδος  ή κατά το άρκετά καλόγουστο ενημερωτικό φυλλάδιο, η ‘Εισαγωγή’.

Η πιο ενδιαφέρουσα παρουσία στο συγκριμένο κομμάτι (Ι) είναι οι χάρτες που παρουσιάζουν την μετεξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στη νέα ρωμαϊκή αυτοκρατορία από την γέννησης της εώς και την ολοκλήρωςση της το 1453. Το εντυπωσιακότερο έκθεμα δε, είναι οι νάοι και κυρίως ο τρόπος που εμφανίζονται. Με την παρουσία αντικειμένων που σώζονται και την εντύπωση φωτογραφιών στους τοίχους πίσω από αυτά προσπαθώντας – με αρκετή επιτυχία – να δώσει την αίσθηση του βάθους.

Στον ίδιο χώρο υπάρχει και ειδική αναφορά για την μετατροπή του Παρθενώνα σε χριστιανική εκκλησία δημιουργώντας συνειρμούς στον επισκεπτη και θυμίζοντας την προ έτους ‘φασαρία’ για το video του Κ. Γαβρά, καθώς και δίνει την αφορμή για συζήτηση περί της αξία της αλλαγής χρήσης των μνημείων σύμφωνα με τις γαιοπολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελλούνται.

Προχωρόντας στο κομμάτι ‘Ο κόσμος του Βυζαντίου’ (ΙΙ) βλέπουμε και διαβάζουμε για την καθημερινή ζωή, την διοικητική οργάνωση της αυτοκρατορίας και τις λατρευτικες συνήθειες των κατοίκων της.  Στους χώρους αυτού του κομματιού της μόνιμης συλλογής παρουσιάζονται και τα καλλιτεχνικά εκθέματα, όπως άμφια ή εικόνες και ψηφιδωτά. Στο τέλος αυτού του κομματιού εντύπωση δημιουργεί η περιληπτική προβολή για την ‘Αλωση της Κωνσταντινούπολης.

Άξια αναφοράς είναι η συλλογή με τις σφραγίδες, η οποία είναι εμπλουτισμένη με σχόλια για τους αυτοκράτορες που διαδραμάτησαν κάποιο ιδιαίτερο ρόλο κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας τους.

• Ο Ηράκλειος, αυτοκράτορας με νικηφόρες εκτρατείες, η πιο θρυλική εκ των οποίων  είναι εκείνη κατά την οποία «ανέκτησε» τον λεγόμενο Τίμιο Σταυρό το 630μ.Χ. στην Ιερουσαλήμ.
• Λέων Γ’ Ίσαυρος, αυτοκράτορας που κατάφερε να αποκρούσει τον αραβικό επκτετατισμό και να αποτρέψει τον κίνδυνο του πλήρους εξισλαμισμού της Ευρώπης.
• Μιχαήλ Γ’. Υπο την κηδεμονία της μητέρας του, Θεοδώρας, έγινε η αναστήλωση των εικόνων, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό σήμανε και την επικράτηση των εικονολατρών σε βάρος των εικονομάχων.

Η εικονόφιλοι υποστήριζαν ότι η λατρεία των εικόνων έπρεπε να επιτραπεί αφού ο αποδέκτης της εικόνας δεν είναι η ίδια η εικόνα αλλά το πρόσωπο που συμβολίζει. Τελικώς επικράτησε η άποψη των εικονόφιλων. Οφείλουμε να σημειώσουμε όμως ότι η συγκεκριμένη έκβαση δε μπορεί παρα να χαρακτηριστεί μια τεράστια νίκη του Merchadising, αιώνες πριν οποιοσδήποτε ακαδημαϊκός καταφέρει να το ορίσει.

• Λέων ΣΤ’, επονομαζόμενος και Σοφός. Σημαντικότατη για την εποχή αλλά και καθ’ όλα επίκαιρο το επίτευγμά του να ολοκληρώσει την κωδικοποίηση του δικαίου, το οποίο είχε αρχίσει επί ηγεμονίας του πατέρα του, Βασιλείου Α’.
• Βασίλειος Β’ γνωστός σε εμάς ως Βουλγαροκτόνος αφου ήταν υπεύθυνος για την κατάλυση του κράτους των Βουλγάρων.

Το τρίτο και πέμπτο κομμάτι της μόνιμης έκθεσης παραθέτουν  μια σειρά από έργα και τεχνικές τα οποία σίγουρα θα προκαλλούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στον επισκέπτη με τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα. Παραμένουν όμως ενημερωτικά για τις διαφορετικότητες που υπήρχαν μεταξύ των περιοχών και των χρονικών περιόδων.

Στο τέταρτο κομμάτι, παρουσίαζεται η ενσωμάτωση των πληθυσμών των πρώην βυζαντινών εδαφών στις νέες συνθήκες που έχουν προκύψει, από την μία οι τουρκοκρατούμενες περιοχές όπου όλοι οι χριστιανοί, ανεξαρτήτως γλώσσας, ονομαζόμενοι και ‘Rum’, γίνονται υπήκοοι του σουλτάνου αλλά με θρησκευτικό τους αρχηγό τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Η ορθόδοξη εκκλησία καθίσταται θεσμός της Οθωμανικής διοίκησης και φορέας μετάδοσης της ελληνικής γλώσσας. Το ερώτημα πως καποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει έναν θεσμό ως «κρυφό σχολείο» είναι μάλλον ένα ακόμη που θα δημιουργηθεί στον επισκέπτη, ο οποίος και θα κληθεί να απαντήσει για τον εαυτό του.

Αντίθετα όμως κάποιος μπορεί να βρει απαντήσεις, έστω και μερικώς,  για τον κοινωνικό ρόλο της εκκλησία.  Η εκκλησία μαχόταν με όποιον τρόπο μπορούσε τις ιδεές του Διαφωτισμού, κυρίως λόγω της φιλελευθερόποιησης του ατόμου και κατά συνέπεια της κοινωνίας που αυτές συνεπάγονται. Φοβούμενη η εκκλησία την απομάκρυνση των ανθρώπων από τους κόλπους της και την πολιτική και οικονομική της αποδυνάμωση προσπαθούσε με το φόβο της Θείας τιμωρίας ναανατρέψει το κλίμα που είχε δημιουργηθεί εκείνη την περίοδο. Φυσικά όπως κι υπόλοιπες κοσμικές δυνάμεις, έτσι και η εκκλήσία δεν δίστασε να χρησιμοποιήση την τέχνη ώστε να μεταδώσει την προπαγάνδα της. Εκτός λοιπόν από τις λατρευτικές ανάγκες , η τέχνη χρησιμοποιούνταν για να ανταγωνιστεί την προπαγάνδα των συγγενικών της δογμάτων, καθολικών και προτεσταντών αλλά και όπως ήδη  αναφέρθηκε να ‘παίξει΄ το ρόλο της στην μάχη της εκκλησίας ενάντια στον Φιλελευθερισμό.

Τελειώνοντας τη βόλτα μας στο μουσείο οφείλουμε να σημειώσουμε μια ‘έκθεση’ μέσα στις μόνιμες συλλογές. Η έκθεση με τίτλο ‘Πίστη και Δεισιδαιμονία’ δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να δει σημειωμένα εκθέματα τα οποία χρησιμοποιούνταν (πολλά μέχρι και σήμερα) για να δώσουν υλική υπόσταση στην επιθυμία των ανθρώπων να προσπαθούν να συνδιαλλαγούν με υπεφυσικές δυνάμεις, δυνάμεις δηλαδή πέρα από τη σφαίρα κατανόησης της κάθε κοινωνίας. Άξιο αναφοράς είναι πως η εκκλησία κατάφερε να κωδικοποιήσει αυτές τις ανάγκες και να τις υιοθετήσει στο λειτουργικό της κομμάτι, κυρίως με τα γνωστά μας μυστήρια (βάπτισμα, χρίσμα, ευχαριστία, μετάνοια, γάμος, ιεροσύνη και ευχέλαιο).

ΥΓ 1. Όπως είναι φυσικό το ΒΧΜ έχει στην είσοδο την ελληνική σημαία, όσο κι αυτή της ΕΕ. Το εντυπωσιακό είναι πως από τη συγεκριμένη ελληνική σημαία λείπει ο σταυρός από το κοντάρι στο οποίο είναι ανηρτημένη. Η αλήθεια είναι ότι δε γνωρίζω κάποιο λόγο πρωτοκόλλου που θα το επέβαλλε. Ίσως επικράτησε η συμμετρία αφού η ακριβώς διπλανή σημαία είανι αυτή της ΕΕ. Εάν είναι αυτός ο λόγος (που δεν θα είναι) ΕΕ καταφέρνει παρα τα ελλατώματα της να μας βελτιώνει και σε πολλά άλλα θέματα εκτός των πολιτικοοικονομικών  (αν πάντως κάποιος γνωρίζει το λόγο παρακαλείται να τον μοιραστεί μαζί μας με τη γνωστή μέθοδο του σχολίου).